Chương trình phát triển 4.000ha bưởi da xanh của tỉnh với mục tiêu chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong trồng, bảo quản, thu hoạch, nâng cao cạnh tranh, tạo nguồn nguyên liệu tập trung phục vụ nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Chương trình sẽ đầu tư trồng mới 400ha, năng suất 14 tấn/ha; trọng lượng 1,5 kg/trái; nhân rộng chăm sóc 2.950ha để đến năm 2010 có 4.000ha được áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới; tổ chức 178 lớp đào tạo cho 110 cán bộ quản lý, kỹ thuật viên về khả năng điều hành, quản lý, triển khai dự án; tập huấn 4.350 lượt nông dân trong và ngoài vùng dự án về các giải pháp kỹ thuật; tổ chức 1.044 lượt sinh hoạt CLB nông dân về chuyên đề bưởi da xanh (BDX); hỗ trợ ươm tạo và phát triển 2 tổ chức liên kết quản lý sản xuất. Tổng kinh phí đầu tư của chương trình là 125,511 tỷ đồng, trong đó vốn sự nghiệp khoa học (SNKH) Trung ương 2,544 tỷ đồng; vốn SNKH tỉnh 5,574 tỷ đồng; vốn sự nghiệp kỹ thuật (SNKT) 1,764 tỷ đồng; vốn khác 115,628 tỷ đồng.
Thực trạng Bưởi da xanh Bến Tre
Theo số liệu điều tra, năm 2006, toàn tỉnh có khoảng 1.500ha BDX, tập trung nhiều ở các huyện: Châu Thành (267ha); Chợ Lách (150ha); Mỏ Cày (573ha), thành phố Bến Tre (300ha). Hầu hết vườn bưởi được trồng phân tán theo từng hộ gia đình (2.000 – 4000m2/hộ). Tỷ lệ hộ trồng chuyên canh rất thấp, đa số đều trồng xen với cây ăn trái như cam, quít, măng cụt, sầu riêng. Bưởi được trồng với mật độ từ 20-60 cây/1.000m2. Việc chọn cây giống cũng không theo tiêu chuẩn qui định, giống bưởi được nhân ra bằng cách chiết cành là phổ biến (trên 80%). Nhà vườn bón phân không cân đối, ít sử dụng phân hữu cơ, chưa chú ý việc tỉa trái non, vệ sinh vườn sau thu hoạch. Hằng năm, có trên 70% chủ vườn chọn cách bồi gốc nhưng chưa áp dụng tốt quản lý cỏ dại bằng cách trồng cỏ; nhiều hộ trồng theo kiểu truyền thống, rất ít áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới trong các khâu trồng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, chế biến, đóng gói bao bì. Rất ít nông dân xử lý ra hoa, trên 70% hộ đều cho bưởi ra hoa tự nhiên. Số trái trên cây phổ biến khoảng 80-120 trái/cây; năng suất bình quân chỉ khoảng 10 đến 15 tấn/ha/năm.
Một số hộ trồng đạt năng suất cao như hộ ông Lê Văn Trường, xã Vĩnh Bình, (Chợ Lách) thu hoạch 211kg/cây/năm; hộ ông Nguyễn Văn Dư, xã Mỹ Thạnh An (thành phố Bến Tre) thu hoạch 191kg/cây/năm; hộ ông Nguyễn Văn Phước, xã Mỹ Thạnh An (thành phố Bến Tre) thu hoạch 190kg/cây/năm.
Hình thức bán lẻ chiếm 10-20%; bán cho thương lái tại vườn 68-80%; bán tại các chợ đầu mối, vựa 5-15%. Trong tỉnh chỉ có vài tổ chức, cá nhân đăng ký thương hiệu như: HTX BDX Mỹ Thạnh An; Nông Phú Điền, Hai Hoa, Ba Rô… nhưng việc quảng bá, tiếp thị còn hạn chế.
Đi tìm dòng bưởi da xanh chuẩn và chuyển giao công nghệ
Từ kết quả khảo sát tại 10 vườn bưởi da xanh thuộc các huyện: Chợ Lách, Châu Thành, thành phố Bến Tre, một cá thể bưởi da xanh của vườn ông Nguyễn Văn Dư, xã Mỹ Thạnh An (thành phố Bến Tre), cây trên 20 năm tuổi đã được tuyển chọn. Trên cơ sở đó, Trung tâm Giống nông nghiệp tỉnh đã tiến hành sản xuất 100 cây đầu dòng S sạch bệnh và 1.000 cây nguyên sinh S để cung cấp mắt ghép cho các cơ sở sản xuất giống trong tỉnh. Dự án xây dựng mô hình sản xuất, thâm canh và tiêu thụ BDX theo hướng an toàn, chất lượng ở Chợ Lách do Bộ Khoa học và Công nghệ đầu tư, Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam thực hiện. Các dự án còn lại do tỉnh đầu tư, việc chuyển giao công nghệ do Trung tâm Giống nông nghiệp thực hiện. Qua đó, Ban Quản lý dự án đã tổ chức tập huấn 206 lớp cho 6.787 cán bộ quản lý, kỹ thuật, nông dân trong và ngoài vùng dự án tại Chợ Lách, Châu Thành, thành phố Bến Tre, Giồng Trôm, Mỏ Cày; tổ chức 31 cuộc hội thảo khoa học, hội thảo đầu bờ cho 900 nông dân với nội dung giới thiệu các tiến bộ khoa học, khẳng định hiệu quả mô hình trồng BDX.
Sở Khoa học và Công nghệ, Ban Quản lý dự án cũng đã tổ chức 2 đợt tham quan tại huyện Chợ Lách và tỉnh Bình Dương cho hơn 30 nông dân trong tỉnh. Qua đó, nông dân được trao đổi và cập nhật thông tin về kỹ thuật mới, thị trường. Trung tâm Giống nông nghiệp phối hợp với Ban Chủ nhiệm dự án của 5 huyện, thành phố thành lập 41 CLB nông dân; đã tổ chức 366 lần sinh hoạt. Nếu so với mục tiêu đề ra, chương trình vượt 16% yêu cầu về số lớp tập huấn, đào tạo (206/178); vượt 51% số người tham dự (6.787/4.461 lượt người). Qua tập huấn, nông dân đã nắm bắt được kỹ thuật trồng và chăm sóc bưởi theo hướng an toàn, chất lượng, thông qua việc áp dụng qui trình phòng trừ tổng hợp dịch hại IPM. Việc xây dựng, đăng ký, bảo vệ thương hiệu cũng như tìm hiểu về khả năng nắm bắt thị trường… được thực hiện qua mạng internet cập nhật các thông tin về kỹ thuật, quảng bá, mua bán, trao đổi hàng hóa.
Hiệu quả cao từ việc xây dựng mô hình
Dự án trồng mới bưởi da xanh (BDX) đã thực hiện trên 74 xã, thuộc 5 huyện với 1.634 hộ tham gia với tổng diện tích 400ha. Bình quân 0,254ha/hộ, đạt 100,2% so kế hoạch. Thành phố là đơn vị có diện tích nhiều nhất với 50,5ha, vượt 10%. Qua thí điểm, có 73,85% diện tích BDX sinh trưởng khá tốt; 26,15% diện tích BDX sinh trưởng trung bình. Trên từng vùng đất, cây bưởi có sự phát triển khác nhau. Ở Chợ Lách, cây phát triển tốt chiếm tỷ lệ khá cao 86,80%. Các vùng còn lại dao động 60-70%. Hiện một số vùng cây phát triển tốt và bắt đầu cho trái như: Chợ Lách, Mỏ Cày Nam, thành phố Bến Tre. Việc xây dựng mô hình thâm canh được thực hiện chủ yếu thông qua tuyên truyền, hội thảo, tập huấn, với tổng diện tích canh tác 540ha, chiếm 35,58% so diện tích ban đầu thực hiện trên địa bàn 3 huyện: Giồng Trôm 214ha; Chợ Lách 74,5ha; thành phố Bến Tre 252ha. Các mô hình thâm canh sau 3 năm có sự chuyển biến về khả năng sinh trưởng, năng suất, phẩm chất trái. Tỷ lệ cây phát triển chiếm trên 90%. Năng suất cây trồng tăng từ 20-30%, trung bình 15 tấn/ha; chất lượng tăng từ 10-15%, thể hiện qua tiêu chuẩn bưởi loại I ngày càng nhiều. Giá bán tăng lên khá cao, từ 35-50%; lợi nhuận thu được cao hơn 20-21 triệu đồng/ha/năm. Theo Ban quản lý chương trình, từ việc trồng mới, thâm canh, đến nay, các huyện trong vùng dự án đã tổ chức nhân rộng được trên 2.033ha, nâng diện tích trồng mới của chương trình 2.434ha, chiếm 61,14% diện tích bưởi da xanh toàn tỉnh. Hiện diện tích trồng bưởi đang cho trái trong tỉnh khoảng 1.527ha, chiếm 38,86%.
Chuyển giao công nghệ thu hoạch, xử lý, bảo quản và chế biến
Chương trình đã đào tạo 678 cán bộ, nông dân với nhiều chuyên đề kỹ thuật về thu hoạch, xử lý, bảo quản bưởi; xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng, thực hành canh tác tốt theo tiêu chuẩn ViệtGAP; phân loại bưởi cho việc buôn bán ở địa phương và vệ sinh an toàn thực phẩm. Qua đào tạo nhiều nông dân biết công nghệ mới để nhân rộng mô hình. Chương trình cũng đã đề xuất hệ thống phân loại phục vụ cho hệ thống cung ứng bưởi làm tiền đề cho việc xây dựng thương hiệu BDX. Xây dựng 5 qui trình công nghệ thu hoạch, xử lý, bảo quản, chế biến trà bưởi, mứt bưởi để chuyển giao áp dụng trong sản xuất. Muốn bưởi đạt chất lượng tốt nhất và bảo quản lâu dài, người trồng nên thu hoạch bưởi trong khoảng thời gian từ 210-216 ngày sau khi đậu trái.
Khi thu hoạch như vậy, thịt bưởi sẽ hồng, giòn, nhiều nước, ít hạt, có vị ngọt nhiều hơn chua. Bưởi sau khi thu hoạch, nên đem ngay vào nhà mát, tránh nắng chiếu trực tiếp. Sau khi phân loại, bưởi được nhúng qua dung dịch natri hipocloril một phần ngàn; để khô và sau đó nhúng trong dung dịch citrashine được pha ở liều lượng 1 lít citrashine pha trong 4 lít nước sạch. Sau đó, để bưởi khô tự nhiên hoặc dùng quạt thổi hay dùng bao Wrapping. Bưởi khi vận chuyển phải được bao bằng lưới polystiren, tránh va chạm, và chứa trong thùng carton 3 lớp chia thành 6 ngăn, mỗi ngăn 1 quả. Nên giữ bưởi ở nhiệt độ 10oC; độ ẩm 90+95%. Trong kho mát phải có thiết bị tạo ấm.
Hỗ trợ, liên kết sản xuất và xây dựng thương hiệu
Chương trình đã tiến hành vận động thành lập 7 mô hình tổ chức quản lý và sản xuất theo tiêu chuẩn ViệtGAP ở 7 xã với 280 thành viên tham gia. Mục tiêu là chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi thông tin thị trường, khoa học kỹ thuật hướng đến việc xây dựng qui trình sản xuất để tạo ra sản phẩm đồng nhất về mẫu mã, chất lượng; thành lập tổ hợp tác BDX tại xã Hòa Nghĩa (Chợ Lách), có 29 tổ viên tham gia với nhiệm vụ xúc tiến thương mại, tìm đầu ra, ký kết hợp đồng cung cấp bưởi cho các doanh nghiệp. Sau khi tổ được thành lập, Ban chủ nhiệm chương trình cũng đã vận động các doanh nghiệp thu mua BDX cùng đại diện các tổ quản lý theo tiêu chuẩn ViệtGAP để tham gia thành lập mô hình liên kết tiêu thụ ở Chợ Lách với sự tham gia của 4 nhà (nhà nông, Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp). Đồng thời, chương trình còn hỗ trợ cho việc đăng ký nhãn hiệu tập thể và đưa ra các qui trình, giải pháp đầu tư xúc tiến thương mại nhằm nâng cao giá trị sử dụng, giá trị kinh tế; xây dựng qui trình tổ chức, quản lý nhãn hiệu tập thể BDX “Bến Tre”, sau khi được cấp giấy chứng nhận.
Phát biểu tại hội nghị tổng kết chương trình phát triển BDX, ông Trương Minh Nhựt- Giám đốc Sở KHCN Bến Tre đánh giá cao chương trình đã triển khai đúng lúc, kịp thời, đồng bộ từ khâu qui hoạch đến chuyển giao các tiến bộ khoa học – kỹ thuật, giống, công nghệ sau thu hoạch; xây dựng, quảng bá thương hiệu, xúc tiến thương mại, tiếp cận thị trường. Sau 3 năm thực hiện, năng suất, chất lượng và hiệu quả BDX tăng lên đáng kể. Năm 2005, diện tích chỉ 1.527ha, năng suất đạt 9-10 tấn, nay đã tăng lên 3.961ha (gấp 2 lần), năng suất thâm canh từ 12-15 tấn/ha, tăng 20-30 tấn/ha. Riêng giá bưởi từ 10.000đ/kg, tăng lên 25-30 ngàn đồng/kg. Bên cạnh đó, trình độ sản xuất của nông dân ngày càng được nâng lên thông qua các đợt tập huấn, hội thảo từ chương trình. Nông dân bắt đầu chú trọng hơn đến sản xuất hàng hóa, xây dựng thương hiệu, tìm kiếm thị trường. Trong thời gian tới, chương trình cần tiếp tục chuyển sang thực hiện giai đoạn 2 (2010-2015); trong đó, tập trung chuyển giao kỹ thuật để duy trì, phát triển chương trình; hỗ trợ nông dân liên kết sản xuất theo chương trình GAP, tiến tới thành lập Hiệp hội Bưởi da xanh Bến Tre.
Báo Đồng Khởi.
